Trong khi nhiều nền kinh tế hàng đầu thế giới không thể kiểm soát tình trạng tăng nhanh số người vô gia cư, thì viễn cảnh này lại không xảy ra ở Phần Lan.
Trên đây là biểu đồ về lượng người vô gia cư tại Phần Lan. Ở đây, số lượng người vô gia cư đang giảm dần. Vậy, Phần Lan đã làm gì để đạt được điều này?
Lý do đẩy một ai đó đến tình trạng vô gia cư thông thường sẽ là mất việc đột ngột, tan vỡ gia đình, lạm dụng chất gây nghiện nghiêm trọng hoặc các vấn đề về sức khỏe như tâm thần. Dựa trên những khảo sát này, hầu hết các chính sách đang hoạt động tại nhiều quốc gia trên thế giới tiếp cận vấn đề theo hướng: người vô gia cư phải giải quyết được những vấn đề của họ trước khi họ được cung cấp một chỗ ở lâu dài.
Nhưng Phần Lan lại làm điều ngược lại: Việc đầu tiên là cho người vô gia cư một ngôi nhà – đó là nguyên tắc của triết lý “Housing First”.
Chương trình này được giới thiệu vào năm 2007, gọi là “Housing First”. Nó được xây dựng trên nguyên tắc: có một ngôi nhà để định cư lâu dài sẽ giúp giải quyết các vấn đề về sức khỏe và xã hội dễ dàng hơn.
Người vô gia cư được cấp nhà vĩnh viễn trong một hợp đồng cho thuê như thông thường. Những dự án trong chương trình này có thể bao gồm một căn hộ riêng tư hoặc những khu nhà ở được hỗ trợ liên tục 24 giờ. Người thuê sẽ chịu trách nhiệm chi trả các chi phí thuê nhà tùy thuộc vào mức thu nhập của họ, đôi khi họ chỉ cần trả phí cho các dịch vụ hỗ trợ, và phần còn lại sẽ có chính phủ lo liệu. Kể từ khi chương trình bắt đầu, hàng ngàn người đã được giúp đỡ.
Luôn nhận được sự hỗ trợ
Ngay khi được giao nhà, những người vô gia cư sẽ nhận được các dịch vụ hỗ trợ phù hợp với từng cá nhân. Chẳng hạn, bất cứ ai cũng có thể đặt một cuộc hẹn với cố vấn nhà ở và nhận lời khuyên trong những vấn đề như trả tiền thuê, hoặc nộp đơn xin các lợi ích khác của chính phủ. Ngoài ra còn có các dịch vụ tư vấn tài chính và nợ để giúp mọi người quản lý tốt nguồn thu chi của mình. Phần lớn sự hỗ trợ có thể được cung cấp tại nhà riêng.
“Housing First” hoạt động rất tốt vì đây là một chương trình chính thống trong khuôn khổ quốc gia, theo Juha Kaakinen, Giám đốc điều hành của Y-Foundation, một doanh nghiệp xã hội cung cấp nhà ở cho “Housing First” chia sẻ: Nó liên quan đến sự hợp tác rộng rãi của mọi người, từ nhà nước, tình nguyện viên, thành phố đến các tổ chức phi chính phủ.
Nhà ở với mức giá rẻ hơn
Tình trạng thiếu nhà ở trầm trọng góp phần vào tình trạng vô gia cư. Ở Phần Lan, việc giảm giá thuê nhà và tăng số lượng nhà cho thuê là điều quan trọng của phương pháp này. Ngoài sử dụng nhà ở xã hội hiện có, Phần Lan cũng mua căn hộ từ thị trường tư nhân và xây dựng các khối nhà ở mới để cung cấp nhà cho người vô gia cư. Không có khái niệm “nhà tạm trú” cho người vô gia cư ở Phần Lan, tất cả đều được biến thành nhà ở được hỗ trợ dài hạn.
“Tất cả đều tốn tiền, nhưng sẽ tiết kiệm hơn”
“Những điều này đều đòi hỏi phải chi trả”, Kaakinen thừa nhận. Tuy nhiên, có nhiều bằng chứng từ nhiều quốc gia khác cho thấy rằng, đây là chương trình hiệu quả hơn về mặt chi phí với mục đích chấm dứt tình trạng vô gia cư, thay vì chỉ đơn giản là cố gắng quản lý nó. Đầu tư vào việc chấm dứt tình trạng vô gia cư luôn là khoản đầu tư xứng đáng, kể cả khi ta không nói đến lý do con người và đạo đức.
Không phải ai cũng đồng thuận với chính sách này
Không phải ai ở Phần Lan cũng hài lòng với chính sách mới.
Đầu tiên, nhiều người làm việc với người vô gia cư phản đối ý tưởng rằng họ nên nhận nhà mà không phải giải quyết bất kỳ vấn đề nào trước.
Nhưng “Housing First” lập luận rằng nó khó khăn hơn nhiều để giải quyết bất kỳ vấn đề nào mà không có một mái nhà trên đầu của bạn. Theo lời của một người được hưởng lợi từ chương trình này: “Vô gia cư cũng đồng nghĩa với việc sử dụng rượu hàng ngày. Không quan trọng là bạn uống nhiều bao nhiêu, quan trọng là làm sao bạn có thể tỉnh táo để vượt qua quãng thời gian đầy khó khăn đó. Khi tôi có một căn hộ, trong nhiều tháng liền tôi đã không còn say xỉn. Bạn không thể tỉnh táo khi bạn vô gia cư.”
Tuy nhiên, phản đối những lập luận này, trong khu dân cư nơi các khối nhà ở mới được thành lập, nhiều cư dân vẫn không hài lòng về chương trình vì họ đã lo lắng rằng việc này sẽ ảnh hưởng xấu đến khu phố của họ.
Một phần quan trọng trong cách tiếp cận của “Housing First” là ý thức về cộng đồng. Ví dụ, khi một khối nhà ở mới được xây dựng, nhiều việc sẽ được thực hiện song song tại đây. Trong đó bao gồm việc thông báo cho cộng đồng địa phương thông qua các sự kiện tại nhà mở, khuyến khích cư dân mới tương tác cởi mở với cộng đồng địa phương cũng như làm việc trong cộng đồng địa phương như nhặt rác và chăm sóc không gian xanh của các vùng lân cận.
Khi một đơn vị nhà ở mới được mở ra, thông thường sẽ mất khoảng hai năm để khu vực này quen với đơn vị và cư dân của nó. Và phải mất khoảng thời gian tương tự để cư dân của đơn vị này điều chỉnh tốt với môi trường.
Một vấn đề khác với chính sách này là nó dường như không đến được với phụ nữ. Tỷ lệ vô gia cư của phụ nữ không giảm, mặc dù tình trạng vô gia cư và vô gia cư lâu dài nói chung có giảm. Do đó, người ta đã chú ý nhiều hơn đến việc giải quyết và tìm giải pháp cho tình trạng vô gia cư của phụ nữ.
Việc này có thể thực hiện được ở nước ngoài?
Quỹ Y-Foundation tin rằng mô hình này có thể được nhân rộng ở châu Âu, mặc dù điều kiện nhà ở là khác nhau.
Ở Anh, một nghiên cứu của tổ chức từ thiện cho người vô gia cư – Crisis cho thấy: chính sách thuộc loại này ở Anh có thể hiệu quả hơn gấp 5 lần và hiệu quả chi phí gần gấp 5 lần so với các dịch vụ hiện có.
Tuy nhiên, một báo cáo gần đây của Chính phủ đã kết luận rằng, trong khi “Housing First” ở Phần Lan được khen ngợi, chúng tôi tin rằng các nguồn lực nên tập trung vào việc hỗ trợ các nỗ lực chính thống hơn để giải quyết tình trạng vô gia cư và ngăn chặn tình trạng này lâu dài. Kaakinen nói: “Không có cách khắc phục nhanh chóng cho tất cả các tình huống của cuộc sống, nhưng một cơ sở vững chắc để giải quyết điều này là thiết lập một nền tảng “an lạc” cho người vô gia cư. Bước đầu tiên trong sự thay đổi là thay đổi về thái độ.”
